PostanowiliÅ›my opisać w miarÄ™ przystÄ™pnie jak przygotować plik cyfrowy do przeniesienia na papier. W internetach krąży na ten temat tyle różnych „urban legends”, że naprawdÄ™ można siÄ™ przerazić. Niestety najczęściej pojawiajÄ… siÄ™ opinie osób, które nie poradziÅ‚y sobie z wyzwaniem i przeważnie caÅ‚a wina spada na LAB. Nie można powiedzieć jednoznacznie, że zÅ‚a odbitka to nie wina laboranta albo źle skonfigurowanej maszyny, ale – powiedzmy sobie szczerze – w wiÄ™kszoÅ›ci przypadków problem jest po stronie osoby oddajÄ…cej zdjÄ™cia do przeniesienia na papier.
Od czego rozpocząć proces przygotowania zdjęć do LABu? Przede wszystkim najpierw trzeba zadać sobie trochÄ™ trudu i poszukać pracowni, która daje gwarancjÄ™ tego, że ma pojÄ™cie co robi. LABów sÄ… setki… może tysiÄ…ce. WÅ›ród nich jest garstka, w których pracujÄ… ludzie, którzy wiedzÄ… co robiÄ…, dlaczego robiÄ… to tak a nie inaczej, wiedzÄ… na jakim urzÄ…dzeniu pracujÄ…, znajÄ… peÅ‚ne możliwoÅ›ci tego urzÄ…dzenia, wiedzÄ… na jakich materiaÅ‚ach pracujÄ… i sÄ… w stanie powiedzieć dlaczego na takich a nie innych. WÅ›ród tej garstki jest jeszcze mniejsza garstka LABów, w których pracujÄ…ce osoby, które mogÄ… z Wami porozmawiać o zarzÄ…dzaniu kolorem, o odpowiednim przygotowaniu zdjÄ™cia do wykonania odbitki, lub udzielić dość precyzyjnych informacji o caÅ‚ym procesie naÅ›wietlania na papier. JeÅ›li odrzucicie wszystkie LABy, które nie rokujÄ…, i których obsÅ‚uga ogranicza siÄ™ do znajomoÅ›ci 3 guzików, to wybór jest dość prosty.
Jeśli udało się wybrać odpowiedni LAB, trzeba rozpocząć przygotowanie po swojej stronie.
Zanim przejdziemy do spraw trudniejszych, zaczniemy od najprostszej – monitor. Å»eby mieć jakÄ…kolwiek kontrolÄ™ nad caÅ‚ym procesem przygotowania zdjęć do odbitek, MUSISZ dysponować oprofilowanym monitorem, albo mieć caÅ‚kowitÄ… pewność jak „oszukuje” Twój monitor. Do czego jest potrzebne profilowanie? Temat jest tak szeroki, że na rynku można znaleźć pewnie tysiÄ…ce publikacji go dotyczÄ…cych. W ekstremalnym skrócie – profilowanie monitora uporzÄ…dkuje wyÅ›wietlane przez niego kolory oraz ustawi w odpowiedni sposób jego jasność i skalÄ™ od Å›wiateÅ‚ do cieni (od biaÅ‚ego do czarnego). Nie wszystkie monitory nadajÄ… siÄ™ do profilowania, ale każdy, nawet najsÅ‚abszy, po takim procesie bÄ™dzie lepszy niż wyjÄ™ty prosto z pudeÅ‚ka.SÅ‚abo pod wzglÄ™dem wyÅ›wietlanych kolorów wypadajÄ… monitory w laptopach. Można pokusić siÄ™ o stwierdzenie, że zdecydowana wiÄ™kszość jest niebieska (w sensie – wyÅ›wietlajÄ… z niebieskÄ… dominantÄ…) i jeÅ›li przy przygotowaniu zdjęć nie weźmie siÄ™ na to poprawki to odbitki wyjdÄ… takie sobie. SÄ… oczywiÅ›cie laptopy, na których można Å›miaÅ‚o przygotować zdjÄ™cia, ale… to górna półka cenowa tych urzÄ…dzeÅ„.
Jeśli nie masz możliwości oprofilowania monitora prawidłowo, trzeba to zrobić metodą chałupniczą. Przedstawia się ona w sposób następujący:
1. Wyświetl biały ekran. Możesz stworzyć JPG w kolorze białym i wyświetlić go na pełnym ekranie. Teraz weź kartkę białego papieru A4 i przyłóż z boku monitora. Jeśli się udało, to teraz ustaw jasność monitora w taki sposób, aby nie świecił jaśniej niż jasność kartki obok. Prawdopodobnie trzeba będzie bardzo mocno go przyciemnić. Ważne jest, żeby przy tej operacji zadbać o przyzwoite światło. Nie powinno się przygotowywać zdjęć w zaciemnionym pomieszczeniu.
2. Kolor. Praktycznie każdy sterownik grafiki w komputerze ma możliwość edycji kolorów. Zamów – np u nas – odbitkÄ™ referencyjnÄ…. Przy pomocy suwaków dla kolorów R, G i B ustaw monitor tak, aby w miarÄ™ odpowiadaÅ‚ kolorom, które widzisz na odbitce. To nie jest dobre.
PodkreÅ›lamy, że jest to metoda porównywalna do prostowania bÅ‚otnika imadÅ‚em, ale jest nadzieja, że uda siÄ™ troszkÄ™ poprawić to co wyÅ›wietla monitor. Zdecydowanie nie polecamy jej stosować. Chyba lepiej nauczyć siÄ™ jak „oszukuje monitor” w porównaniu do tego co uzyskamy na odbitce niż majstrować przy kolorach samemu.
PodsumowujÄ…c – należy porzÄ…dnie skalibrować monitor.
Ok, przygotowaliÅ›my jako tako warsztat. Przejdziemy teraz do przygotowania pliku do wykonania odbitek. Potrzebny bÄ™dzie jakiÅ› program do edycji grafiki. Jest ich mnóstwo. Od popularnych i niestety bardzo drogich do różnych opcji bezpÅ‚atnych, nawet w wersji online – dziaÅ‚ajÄ…cych pod przeglÄ…darkÄ… internetowÄ….
Fotografowie profesjonalni wiedzą co należy zrobić, żeby zdjęcie było poprawne. Jeśli ktoś nie ma przygotowania w zakresie edycji grafiki proponujemy zrobić dwie dość proste rzeczy:
1. Ustawić odpowiednią jasność zdjęcia i ewentualnie skorygować kontrast.
2. Ustawić poprawne kolory przy pomocy edycji balansu bieli. Nawet jeÅ›li zdjÄ™cie zostaÅ‚o zarejestrowane w formacie JPG, to te dwa magiczne suwaczki mogÄ… znacznie poprawić jego wyglÄ…d. PrzykÅ‚ad – zdjÄ™cie portretowe zrobione w cieniu z obiektami oÅ›wietlonymi sÅ‚oÅ„cem w tle, bÄ™dÄ… bardzo niebieskie na pierwszym planie. Twarz bÄ™dzie sina, ponieważ aparat ustawiÅ‚ balans bieli na Å›wiatÅ‚o dominujÄ…ce. Można to skorygować przy pomocy edycji balansu bieli, przesuwajÄ…c suwak w ciepłą stronÄ™. Ile? Kwestia gustu. Podobnie jak z jasnoÅ›ciÄ….
Dlaczego polecamy robić takie korekcje we własnym zakresie? Ponieważ tak przygotowane zdjęcia otwierają możliwość oprofilowania plików przed naświetleniem (o tym dalej). Możemy wprowadzić korekcję przy naświetlaniu odbitek i uzyskamy dobry efekt, ale każda korekcja wykonana przez nas wyklucza możliwość naświetlenia odbitek z profilem koloru dla wybranego papieru.
Kadrowanie / formatowanie.
Większość standardowych formatów zdjęć jest dostosowanych do popularnych proporcji klatki negatywu lub matrycy w aparacie. Nie zagłębiając się bardzo w szczegóły:
– najbardziej popularna proporcja 3:2 – odpowiada proporcjom klatki negatywu typ 135.;stosowana jest również w wiÄ™kszoÅ›ci lustrzanek cyfrowych.
– równie popularna proporcja 4:3 – stosowana w aparatach kompaktowych, telefonach itp.
– mniej popularna proporcja 16:9 – stosowana głównie w video
– i kwadraty czyli 1:1.
Standardowe formaty odbitek sÄ… w wiÄ™kszoÅ›ci przystosowane do proporcji boków 3:2 – (np 10×15 ([2]x5 na [3]x5). Oznacza to, że jeÅ›li pliki bÄ™dÄ… w proporcjach 4:3 to nijak nie da siÄ™ ich w caÅ‚oÅ›ci zmieÅ›cić na papierze o proporcjach 3:2 bez utraty fragmentu kadru. 4:3 jest bardziej kwadratowe, natomiast 3:2 bardziej prostokÄ…tne.
Problemu nie ma żadnego, jeÅ›li Twój aparat posiada matryce o proporcjach boków 3:2 lub jeÅ›li fotografujesz na filmie. JeÅ›li nie…
Wyjścia są 4, przy czym jedno jest absurdalne i zdecydowanie nie należy go stosować.
1. NaÅ›wietlanie odbitek w trybie FILL IN. Polega na tym, że zdjÄ™cie zostaje naÅ›wietlone w taki sposób, że skrajne części u górze i na dole zdjÄ™cia zostajÄ… obciÄ™te. W praktyce nie jest to dużo ale jeÅ›li ktoÅ› fotografuje bardzo Å›wiadomie i komponuje kadr w najdrobniejszych detalach – takie ciÄ™cie może okazać siÄ™ niedopuszczalne. Maszyna LAB sama kadruje takie zdjÄ™cie i obcina tyle samo z góry i z doÅ‚u kadru.
2. Opcja druga to naświetlenie odbitek w trybie FIT IN. Polega na tym, że na wybranym papierze zostaje naświetlony cały kadr, natomiast różnica wynikająca z proporcji boków, zostanie nienaświetlona. Oznacza to, że po bokach kadru zostaną białe paski na odbitce. No bo jakoś musimy wstawić prawie kwadrat w prostokąt.
3. Trzecia możliwość to przekadrowanie zdjęć we własnym zakresie. Owszem, nadal wymaga to poświęcenia części kadru, ale tym razem masz pełną kontrolę nad tym co będzie na odbitce a co się nie zmieści. Większość programów komputerowych i tabletowo-smartfonowych udostępnia taką opcję.
4. Opcja zÅ‚a, ale z reporterskiego obowiÄ…zku napiszemy zdanie. Niestety pojawiajÄ… siÄ™ takie prace. Otóż można przeskalować zdjÄ™cie bez zachowania proporcji boków i dostosować „na siłę” do formatu papieru. Skutki sÄ… oczywiste. JeÅ›li ktoÅ› zrobi zdjÄ™cie zachodu sÅ‚oÅ„ca na plaży, to paskudny efekt rozciÄ…gniÄ™cia może być niezauważalny, lecz jeÅ›li zrobisz portret piÄ™knej dziewczynie, to zdecydowanie obrazi siÄ™ jak zobaczy, że na odbitce przybyÅ‚o jej 15kg. 😉
Na pewno kojarzysz temat. Jak pojawiły się na rynku telewizory panoramiczne a obraz transmitowany przez TV nie był jeszcze dostosowany, to we wszystkich domach można było oglądać w TV porozciąganych kosmitów, bo użytkownicy wymuszali dopasowanie obrazu do rozmiaru ekranu. Jak my oglądaliśmy w poprawnych proporcjach z czarnymi pasami po bokach to uważani byliśmy za ludzi nieoświeconych, którzy nie zaznali dobra współczesnej technologii. Trudno.
5. Ha! Niespodzianka! Nasz LAB jest fajny i oferuje formaty dostosowane do wszystkich proporcji matryc i filmów. Masz matryce 4:3 – nie ma problemu, naÅ›wietlimy 152×114. Masz film 6:7? Co za problem, naÅ›wietlimy 203×254. No ale… pewnie nie wszÄ™dzie jest tak fajnie.
Ok, mamy za sobÄ… proporcje boków. Czyli – mamy poprawne zdjÄ™cie, rozjaÅ›nione, kolory ustawione, odpowiednio przekadrowane… co dalej?
Dalej trzeba dostosować wielkość pliku. Ten akapit jest dla detalistów, którzy dopatrują się każdego szczegółu na swojej odbitce. Jeśli nie zależy Ci na takich opcjach, możesz śmiało pominąć ten fragment. Bardziej jest on przydatny dla fotografów zaawansowanych. Do tego procesu potrzebne jest też narzędzie (program), które udostępnia możliwość zmiany rozmiaru obrazu.
Maszyna LAB naświetla odbitki w 300dpi. Jest to wartość, którą powinno się zachować przy zmianie rozmiaru pliku, żeby przy naświetlaniu na papier maszyna w żaden sposób nie ingerowała w skalowanie pliku. Pliki pnależy przeskalować do wybranego rozmiaru papieru.
Jak to zrobić? Jeśli chcesz zrobić odbitkę 15x23cm, to nie ma potrzeby przysyłania nam pełnego pliku. Owszem, też zrobimy piękną odbitkę, ale proces skalowania do odpowiedniego formatu przejmuje maszyna. Zrobi to doskonale, ale skoro można lepiej to trzeba z tego korzystać.
Przeskaluj plik do formatu 15×23 (152x228mm), czyli zmieÅ„ rozmiar pliku wpisujÄ…c rozmiar jednego z boków w milimetrach. Rozmiar drugiego boku powinien dostosować siÄ™ automatycznie. I już. PamiÄ™taj tylko o 300dpi. Po przeskalowaniu można plik trochÄ™ wyostrzyć. Gotowe.
Wszystko? Nie. ZarzÄ…dzaj kolorem. Ta część przygotowania pliku jest zdecydowanie dla Å›wiadomych fotografów, którzy wiedzÄ… o co chodzi i jak do tego siÄ™ zabrać. Wszystkim, dla których pojÄ™cie „profile koloru” jest równoznaczne z podróżą na Marsa, zdecydowanie zalecamy pominiÄ™cie tego akapitu. (dalej już bÄ™dzie tylko podsumowanie… uff 😉 )
Cały proces tworzenia, obróbki i druku zdjęcia powinien odbywać się ze świadomością zarządzania kolorem. Czyli zdjęcie wykonane w RAW, edycja w szerokiej przestrzeni barwnej, eksport do pliku w szerokiej przestrzeni (Adobe RGB, ProphotoRGB), skalowanie, ostrzenie, konwertowanie do profilu wybranego papieru i wreszcie zapis gotowego pliku z profilem papieru na którym będzie naświetlony czy drukowany.
Profil koloru jest informacjÄ… o możliwoÅ›ciach maszyny w połączeniu z papierem na którym bÄ™dzie drukowane albo naÅ›wietlane zdjÄ™cie. JeÅ›li zdjÄ™cie bÄ™dzie miaÅ‚o „podłączony” odpowiedni profil i odpowiednio ustawimy maszynÄ™ drukujÄ…cÄ…, bÄ™dzie wykonane bez jakiejkolwiek ingerencji urzÄ…dzenia w kolor. JeÅ›li mamy dobrze oprofilowany monitor, to na wydruku powinniÅ›my uzyskać dokÅ‚adnie to, co widzimy na monitorze. Trzeba pamiÄ™tać, że na komputerze musimy zrobić symulacjÄ™ wydruku, tzw. softproof. Program, korzystajÄ…c z informacji zawartej w profilu wyÅ›wietli na monitorze zdjÄ™cie z uwzglÄ™dnieniem jasnoÅ›ci i koloru podÅ‚oża (kolor podÅ‚oża – papier jest biaÅ‚y, ale może mieć różne odcienie – od ciepÅ‚ego do chÅ‚odnego aż wydajÄ…cego siÄ™ niebieskim, jeÅ›li byÅ‚ mocno wybielany chemicznie).
To daje nam pogląd na to, jak powinna wyglądać nasza odbitka lub wydruk. Owszem, papier oglądamy w innym świetle niż świeci nasz monitor. Monitor kalibruje się do wzorca 6500K a wydruk oglądamy przeważnie w świetle znacznie cieplejszym. Odbiór zdjęcia na papierze będzie znacznie przyjemniejszy niż to co pokaże nam monitor.
Gotowy plik konwertujemy do profilu wybranego papieru. PrzestrzeÅ„ barwna maszyny LAB nie jest tak szeroka jak wydruków na papierach fineART, ale jeÅ›li LAB jest dobry i prawidÅ‚owo skonfigurowany i oprofilowany, to można uzyskać kolory zbliżone do AdobeRGB a w niektórych zakresach kolorów – nawet wykraczajÄ…ce ponad tÄ™ przestrzeÅ„. I wÅ‚aÅ›nie dlatego warto pracować przy zdjÄ™ciach w możliwie szerokiej przestrzeni. Wtedy mamy gwarancjÄ™, że praktycznie nie utracimy nic z tego, co zarejestrowaÅ‚ nasz aparat.
Czy jest zatem sens profilowania plików naÅ›wietlonych i edytowanych w sRGB? Naszym zdaniem zdecydowanie tak. Maszyna LAB interpretuje kolory dobrze, ale na pewno nie tak dobrze jak przygotowany profil dla konkretnego papieru. I żeby byÅ‚o jasne… nie sÄ… to różnice o charakterze laboratoryjnym albo aptekarskim. SÄ… widoczne goÅ‚ym okiem. Nawet dla laika w tym temacie.
I coÅ› jeszcze? Chyba już nie. JeÅ›li udaÅ‚o siÄ™ Wam przebrnąć przez tÄ™ krótkÄ… i skondensowanÄ… instrukcjÄ™, odbieranie odbitek z LABu już nigdy nie bÄ™dzie dla Was niespodziankÄ…. Otrzymacie dokÅ‚adnie to, co widzieliÅ›cie na monitorze. Z jednÄ… różnicÄ…. Papier zawsze rozkÅ‚ada na Å‚opatki monitor. Trzymasz w dÅ‚oniach zmaterializowane zdjÄ™cie. Nie jakiÅ› wirtualny obraz na monitorze. To tak jak trzymać na rÄ™kach maÅ‚e dziecko, które coÅ› tam po swojemy gada, uÅ›miecha siÄ™ i przebiera rÄ…czkami i nóżkami… 😉
I główna wygrana – satysfakcja z tego, że caÅ‚y Twój wysiÅ‚ek, edycja zdjÄ™cia, czas na to poÅ›wiÄ™cony doprowadziÅ‚ do koÅ„cowego efektu, jaki byÅ‚ zamierzony. Nic nie zostaÅ‚o pozostawione przypadkowi.
Mimo, że robimy zdjÄ™cia tyle lat, to każda praca przeniesiona na papier i zdjÄ™ta z sortera maszyny w postaci odbitek, wywoÅ‚uje szyderczy uÅ›mieszek, bÄ™dÄ…cy efektem dumy i peÅ‚nego zadowolenia z tego co zobaczymy… czego i Wam bardzo życzymy. 😉